Trochê historii...

Gdzie, kiedy i jak funkcjonowa³y m³yny na terenie Pañstwa Zakonnego, Prus Królewskich i Pruz Zachodniech...

M³yny w Zakonie Krzy¿ackim

Produkcja m±ki stanowi³a wa¿ny dzia³ gospodarki pañstwa krzy¿ackiego.

W zale¿no¶ci od warunków terenowych m±kê wytwarzano w wiatrakach, m³ynach wodnych, zwierzêcych lub ³odnych (p³ywaj±cych, na ³odziach). Najwiêkszym by³, zachowany do dzi¶, Wielki M³yn w Gdañsku (1350). Posadowiony nad kana³em Raduni, napêdzany by³ 18 ko³ami o ¶redn. 5 m zdolny by³ ze-mleæ 1 tonê ziarna na dobê. Mie¶ci³ on jednocze¶nie wielk± piekarniê, gdzie wypiekano chleb dla okolicznej ludno¶ci. Pracowa³ do 1945 r. Jest to najwiêksza tego typu budowla w Europie i mierzy 26 m wys. i 41 m d³ug. M³yny wodne nad specjalnie do tego celu przekopanymi kana³ami, Zakon zbudowa³ w szeregu miast pruskich (Malbork, Tczew, Dzierzgoñ, Wêgorzewo, Lêbork, Dzia³dowo, Ryn, Starogard Gdañski).


Wzorem sto³ecznego Malborka budowano m³yny tak¿e w obrêbie zamków komturskich (na przedzamczach). Tak by³o m.in. w Toruniu (1428), Ostródzie (1438), Brodnicy (1442-46). W latach 1447-48 na potrzeby zamku toruñskiego pracowa³y co najmniej cztery m³yny, z tego dwa znajduj±ce siê na Przedzamczu. wiatrak w Lichnowach (1480) wiatrak w Lichnowach (1480)


Pierwsze wzmianki o m³ynach na terenie komturstwa malborskiego pojawiaj± siê w kontraktach lokacyjnym dla kilku wsi – Mirowo (1318), Marynowy (1321), ¯elichowo (1328). W 1347 r. powsta³ m³yn w Grabinach-Zameczku. W koñcu XIV w. m³yny wietrzne znajdowa³y siê w Mikoszewie i Drewnicy. W pocz. XV w. wspomniani s± m³ynarze w Palczewie, Koñczewicach, Widowie ¯u³awskim, Szawa³dzie, D±browie, Bronowie i Prêgowie. Krzy¿acki rejestr podatkowy dla ¯u³aw Gdañskich z 1410 r. wzmiankuje wiatraki w Steblewie, Cedrach Wielkich, Ko¼linach i Leszkowach. Wymienione w tym dokumencie m³yny w Kie¿marku i Woc³awach by³y zapewne tak¿e wiatrakami. Budowa m³ynów wodnych na ¯u³awach nastrêcza³a bowiem powa¿ne problemy natury technicznej (k³opot z uzyskaniem szybkiego nurtu wody na p³askim terenie). Jedyny tego typu m³yn znajdowa³ siê w Nowej Ko¶cielnicy (1417). Na Starym Nogacie w Krasno³êce na ¯u³awce Fiszewskiej przycumowany by³ natomiast m³yn ³odny. Konne pracowa³y w ¦wierkach i w Laskach. M³yny wodne przewa¿a³y natomiast w po³o¿onym na pagórkowatym terenie s±siednim wójtostwie sztumskim.


W XIV-XV w. na terenie komturstwa malborskiego zbudowano 13 m³ynów wodnych, 27 wiatraków, 6 m³ynów zwierzêcych i jeden ³odny. Przy za³o¿eniu, ¿e jeden wiatrak mieli³ zbo¿e z dwu wsi, wynika, ¿e w koñcu XIV w. na Wielkich ¯u³awach znajdowaæ siê winny 23 wiatraki.