Grupa roślin uprawnych obejmująca gatunki należące do rodziny traw, wytwarzających jednonasienne suche owoce zwane ziarniakami, które charakteryzują się wysoką zawartością skrobi. Wykorzystuje się je do celów konsumpcyjnych (mąki, kasze, oleje, syropy), pastewnych i przemysłowych (piwowarstwo, młynarstwo, gorzelnictwo, farmaceutyka).

Zalicza się do nich m.in.: pszenicę, żyto, jęczmień, owies, ryż, kukurydzę, proso, sorgo. Wyróżnia się także grupę zbóż rzekomych, do której należą rośliny uprawiane jedynie lokalnie lub pozyskiwane ze stanu dzikiego, np.: gryka (zaliczana też do zbóż właściwych), komosa, szarłat, kotewka, orzech wodny, a z rodziny traw m.in. manna i stokłosa.

Na obszarach o klimacie umiarkowanym, ze względu na sposób uprawy, zboża można podzielić na: jare (wysiewane wczesną wiosną) i ozime (wysiewane późnym latem).

Ziarno zbóż składa się z trzech zasadniczych elementów: okrywy owocowo-nasiennej, czyli łuski (8 %), bielma (90 %) i zarodka (2 %).

ŁUSKA - zbudowana jest z obumarłych i zdrewniałych komórek, które przepuszczając powietrze i wodę, chronią jednak ziarno przed uszkodzeniami, szkodnikami i truciznami (zaprawami). Znajdują się w niej znaczne ilości błonnika, składników mineralnych (potas, fosfor, magnez, żelazo i cynk) i witamin (B1, B6 i PP).

BIELMO - stanowi najważniejszą część ziarna służącą do produkcji mąki. Składa się z dwóch warstw: zewnętrznej aleuronowej (białkowej) oraz wewnętrznej mącznej (skrobiowej). Pierwsza z nich zawiera białko, składniki mineralne i witaminy z grupy B, a druga skrobię.

ZARODEK - najbardziej odżywcza część ziarna. To z niego wyrasta kiełek i tworzy się nowa roślina. Zawiera tłuszcze, cukier, białko, witaminy i enzymy. Jest on odrębną i samoistną część ziarna, dającą się z niego stosunkowo łatwo wydzielić. Z powodu dużej zawartości tłuszczów zarodek podczas przemiału jest usuwany, gdyż łatwo jełczejące tłuszcze powodowałyby szybkie psucie się mąki.

BRÓDKA - kępka włosków (pojedynczych komórek) umiejscowiona na końcu ziarna przeciwległym do zarodka. Nie ma specjalnego znaczenia i jest usuwana w trakcie mielenia.

BRUZDKA - rowek biegnący wzdłuż całego ziarna stanowiący pozostałość po naczyniach, którymi roślina zaopatrywała ziarno w substancje odżywcze w trakcie wzrostu. Im płytszy, tym zboże ma większą wartość przy produkcji mąki.

pszenica

żyto

owies

jęczmień

Zboża są roślinami użytkowanymi przez człowieka od zarania jego dziejów. Badania archeologiczne udokumentowały uprawę lub stosowanie roślin zbożowych już w czasach neolitu. W USA odnaleziono w zamieszkanej w czasach prehistorycznych jaskini kolbę kukurydzy o wieku 4000 lat. W zależności od klimatu człowiek uprawiał różne gatunki zbóż. We wschodniej Azji był to i jest ryż, w Afryce sorgo. Już 10 tys. lat p.n.e. na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego, w Syrii i Palestynie, w namułach nad brzegami rzek uprawiano jęczmień i pszenicę. Przedtem zaś znano zboża rosnące dziko, które do dziś można spotkać w okolicach Jerycho, nad brzegiem Jordanu.

ryż

kukurydza

proso

sorgo

Zboża zawsze miały dla ludzi charakter symboliczny. W starożytności ziarna ofiarowywano bogom - greccy i rzymscy kapłani składane w ofierze zwierzęta obsypywali mąką lub przystrajali kłosami zbóż; w Egipcie zmarłych chowano wraz z ofiarą z pszenicy.